Junior Mthombeni: “We moeten eerst door de pijn om iets te laten genezen”

Het verhaal begint met een brief. De vader van KVS-regisseur Junior Mthombeni nam eind jaren 1960 een blad papier en richtte zich tot Winnie Mandela. Dear Winnie, zo begon hij. Vele jaren later richt Junior zich tot diezelfde Winnie Mandela met een voorstelling. Of ‘een strijdlustig feestje’, zoals De Standaard kopte na de première in januari 2020.

Winnie Mandela stierf in 2018. We kennen haar als vrijheidsstrijder in Zuid-Afrika, als de vrouw van Nelson. Waarom zou iemand zich vandaag tot haar richten? “Winnie didn’t die, she multiplied.”

Interview - Ronald Verhaegen

© Danny Willems

De brief dus, het begin van het verhaal. Je vader, Maurice Mthombeni, was lid van het ANC en schreef een brief aan Winnie. Wat stond er in die brief?

Junior: “Mijn vader was een anti-apartheidsstrijder en zat een tijd lang in een trainingskamp in Nairobi (de hoofdstad van Kenia, red.). De commandant van dat kamp had weinig oog voor zijn strijders en verduisterde ook geld dat bedoeld was voor kledij en wapens. Een delicaat probleem. Om daarover zijn beklag te doen, wilde mijn vader een betrouwbaar iemand met invloed aanschrijven, Winnie Mandela. Zij stond bekend als een vrouw van het volk. Meer dan Nelson. Hij was de intellectueel aan de top van de organisatie, een strateeg, een diplomaat. Winnie durfde lawaai te maken. Zij was een revolutionair en een vertrouwenspersoon, zo redeneerde mijn vader.”

“Maar het pakte verkeerd uit. De brief werd onderschept door het regime en gepubliceerd in een krant om zo verdeeldheid te zaaien binnen het ANC. Als gevolg moest mijn vader onderduiken en belandde hij uiteindelijk als politiek vluchteling in België.”

Wat is je vroegste herinnering aan Winnie Mandela?

Junior: “Hoe erg het ook is, maar dat is de moord op Stompie Seipei (een tiener die door bodyguards van Winnie Mandela werd ontvoerd en om het leven gebracht op nieuwjaarsdag in 1989 omdat hij een politie-informant zou zijn geweest, red.). Dat verhaal had een grote impact. Ineens werd Winnie een monster. Niet alleen in Zuid-Afrika, dat verhaal ging de wereld rond.”

“Maar mijn vader zei: wowowow, dit kan ook wel eens een strategisch spel zijn om haar te destabiliseren. Achteraf is ook uitgekomen dat de Special Branch van de Zuid-Afrikaanse Staatsveiligheid een lastercampagne tegen Winnie had opgezet omdat ze te machtig was geworden. Wat daar echt is gebeurd, weten we nog altijd niet. En vergeet ook niet: het was oorlog in die jaren. Dat is niet om de zaak goed te praten, maar het is wel belangrijk om die context te kennen.”

“Winnie heeft veel meer de slagen van de zweep gevoeld dan Nelson”

Is jouw beeld over haar bijgesteld na de research die je hebt gedaan voor het stuk?

Junior: “Nee, bevestigd wat ik dacht, basically. Het stuk is niet bedoeld om van Winnie een heilige te maken. Dat was ze niet. Maar van hoeveel vrijheidsstrijders kan je dat wel zeggen? Ik geloof niet in het beeld van Nelson Mandela als de heilige en Winnie als de duivel. Dat is te simplistisch. Zij heeft ervoor gezorgd dat Nelson op de kaart stond. Hij was een vergeten persoon toen hij op Robbeneiland in de gevangenis zat, zeker in het Westen. Zij is met de propaganda begonnen. De Free Nelson Mandela-beweging, allemaal in gang gezet door Winnie.”

“Daardoor is zij honderden keren opgepakt. Ze is ook één jaar in eenzame opsluiting gestopt, met martelpraktijken erbij: waterboarding, uithongering. En dus zonder iemand te kunnen zien. Op den duur begon ze tegen de ratten te praten. Dat zit ook in de voorstelling. Winnie heeft veel meer de slagen van de zweep gevoeld dan Nelson.”

(lees verder onder de trailer)

Hoe ging ze daarmee om? Wat voor strijder was ze?

Junior: “Winnie was iemand die de dingen durfde benoemen. We moeten eerst door de pijn om iets te laten genezen, dat was haar filosofie. Een community-strijder met veel liefde voor het volk, met een wij samen-aanpak. Maar het jaar eenzame opsluiting heeft haar wel een knauw gegeven. Daar heeft ze gezien wat mensen elkaar durven aandoen. Ze is daar verbitterd uitgekomen. Kwaad. Daarna is ze harder geworden in haar strijd. Vanaf nu ben ik in staat om iemand neer te schieten, heeft ze toen gezegd. Dat was voordien niet zo.”

Een vraag die je in de voorstelling stelt is: wanneer offer je je persoonlijkheid op voor een groter doel? Was dat moment van eenzame opsluiting voor haar het kantelpunt?

Junior: “Tot dat moment was ze ervan overtuigd dat je veel offers moest brengen bij het vechten voor vrijheid, maar daarna was ze ook bereid om tot geweld over te gaan, om  iemands leven te offeren. Pas op, wat ik nu zeg is een inschatting van mij. Dat is hoe erover gepraat wordt.”

“Winnie geeft enorm veel kracht aan jonge strijders”

Het levensverhaal van Winnie is heel omvangrijk. Hoe heb je ‘t aangepakt om daar een voorstelling van te maken?

Junior: “Door voorvallen uit haar leven - zoals we er net enkele hebben aangeraakt - te linken aan de levens van de speelsters van de voorstelling. Zwarte vrouwen. Wat wil dat voor hen zeggen vandaag? Wanneer voel je je hier opgesloten? Wat als hier een moeder wordt losgetrokken van haar kind? Welke kracht halen ze uit het voorbeeld van Winnie? Die vertaling hebben we telkens gemaakt. We wilden geen biografie van Winnie maken, maar kijken hoe zij vandaag onze levens beïnvloedt.”

“We hebben op voorhand heel veel geluisterd naar verhalen van de speelsters. Naar hun ervaringen met de positie van een zwarte vrouw. Vertrekkend van die verhalen hebben we dan onze fantasie aan het werk gezet. De poëzie komt van de hand van Fikry (El Azzouzi, de schrijver van de tekst, red.), maar zij hadden wel inspraak.”

Hoe kijken Zuid-Afrikanen vandaag naar Winnie Mandela?

Junior: “Bij de jonge generatie is een oneliner populair: Winnie didn't die, she multiplied. Zij geeft enorm veel kracht aan jonge strijders. Apartheid is dan wel verdwenen maar de sociale toestand in Zuid-Afrika is nog altijd heel moeilijk. De oudere generatie - en dan met name de witte liberalen - heeft het moeilijker met haar verhaal.”

“Maar iedereen is het er wel over eens dat ze een kleurrijke figuur is die heel veel betekend heeft en die veel heeft meegemaakt. Je moet uit een bepaald hout zijn gesneden om overeind te blijven in een leven zoals het hare én ondertussen te blijven denken in functie van een gemeenschap. Daarvoor is er respect van alle partijen, voor- en tegenstanders.”

Dear Winnie, speelt op donderdag 24 februari in De Grote Post.