Brigitte Herremans: "Kunst kan verborgen waarheden bovenhalen"

HOE halen ze het in hun hoofd? Waarom zou je in hemelsnaam Brigitte Herremans onderbreken? Erudiet Midden-Oosten-expert, winnaar van de Ambassadeur voor de vrede-prijs van Pax Christi en, momenteel, onderzoeker aan het Mensenrechtencentrum van de UGent. Een vrouw met een kwieke geest en een verhalend hart aan wier lippen we zonder noemenswaardige rugklachten een hele avond, of in dit geval ochtend, kunnen hangen. Het is dat we Ans Van den Eede, Willem De Wolf, Wannes Gyselinck, Mitch Van Landeghem, Greg Timmermans en Carine van Bruggen van DE HOE hoog hebben zitten, anders zouden we het Weekend van de zee op zondag genadeloos boycotten. Croissants of geen croissants.

door Ronald Verhaegen

Even ernstig, dat onderbreken is uiteraard het hele punt. Een nieuwe, inventieve theatervorm ontwikkeld door DE HOE om het over actuele thema’s te hebben. In dit geval mensenrechten en waarheidsvinding. In aanloop naar de performance licht Brigitte Herremans al een en ander toe. Zoals over haar doctoraat aan de universiteit van Gent.

“De oorlog in Oekraïne leert dat we hier sterk meevoelen met de slachtoffers ervan. Er is aandacht en solidariteit. Dat geldt veel minder voor de oorlog in Syrië. We identificeren ons makkelijker met Oekraïners dan met Syriërs. Dat heeft te maken met afstand, zowel geografisch als emotioneel. En er is ook het verschil in religie en de angst voor de terreur van IS.” 

“Tijdens mijn doctoraat doe ik onderzoek naar hoe kunst kan bijdragen tot het openen van onze verbeelding voor Syriërs. Of, anders gezegd, hoe kunst ons een andere visie kan geven op rechtvaardigheid in Syrië. En met kunst doel ik concreet op literatuur en cinema. Literatuur omdat ik er zelf een achtergrond in heb - ik heb ooit Arabische studies gedaan - en dus zelf veel bezig ben met hoe literatuur ons als lezer anders doet kijken naar de wereld. Cinema omdat het de kunstvorm is die het meest aangrijpend of direct is voor de toeschouwer.”

“Syrië was sowieso al bekend voor zijn artistieke cinema en sinds het begin van de revolutie in 2011 is daar burgerjournalistiek bij gekomen. Syriërs wilden de gruwel van de oorlog tonen via sociale media en hoopten op respons van de rest van de wereld. Maar die kwam er niet. Ondanks de overvloed aan bewijsmateriaal was er weinig interesse. Voor mensen hier blijkt dat conflict te onbevattelijk, te ver weg.”

Actie voor vermisten in Syrië, The Syria Campaign

Verschillende waarheden naast elkaar 

'Kunst kan ons iets leren over de waarheid' is je stelling. Hoe zie je dat? 

“Ik denk dat we de waarheid te veel louter als een feitelijk gegeven benaderen. De neutrale en objectieve waarheid. Maar er zijn nog waarheden. In Zuid-Afrika had je na het einde van het apartheidsregime de Waarheids- en Verzoeningscommissie die onder andere sprak over de verzoenende en de narratieve waarheid. Die narratieve waarheid ging over subjectieve waarheden, over verhalen van mensen, over hoe zij dingen hadden beleefd. Kunst kan ons tonen hoe we een nieuw perspectief kunnen omarmen.”

“De eerste stap naar rechtvaardigheid is altijd waarheidsvinding, en kunst kan verborgen waarheden bovenhalen. Een goed voorbeeld is de film For Sama (2019) over de dagelijkse gruwel van het leven in de belegerde stad Aleppo in Syrië, een hartverscheurende blik op het conflict van binnenuit. Het is essentieel om te beseffen dat zo’n film ook waarheidsgetrouw is. Dat die uitgewiste ervaringen van slachtoffers naar voor kan brengen. En dat waarheid niet per se alleen de feitelijke, objectieve waarheid is. Bovendien kunnen verschillende waarheden ook naast elkaar bestaan, bijvoorbeeld die van slachtoffers en van daders. Het is belangrijk dat ze geuit kunnen worden.”

Illustratie door Najah al-Bukai, ex-gedetineerde van de beruchte gevangenis Saydnaya

De Palestijnse schrijver Mourid Barghouti zegt: "De ergste vorm van ballingschap is als je onzichtbaar bent."

“Beeldvorming is daarbij een probleem. Het Assad-regime, geholpen door Russische media zoals Russia Today, tracht de beeldvorming van het Syrische conflict te beïnvloeden. Ze betwisten gifgasaanvallen en folteringen. Dat maakt het extra lastig als slachtoffer om te bewijzen dat je geen leugenaar bent. Door de beeldvorming over een moeilijk conflict waarin er veel daders zijn en het moeilijk is om de ware toedracht te achterhalen, haken veel buitenstaanders af. Ze hebben geen oren naar je waarheid en je krijgt het gevoel dat je verhaal er niet toe doet. Dat is een extra vorm van leed, bovenop al het andere.”

Mute, installatie door Khaled Barakeh

Hoe ga je de lezing zondag aanpakken?

“Ik zal een toelichting geven over de context van het Syrische conflict en daarnaast ook foto’s tonen van Syrische kunstvormen. Die schetsen een beeld van wat kunst betekent voor waarheidsvinding. Hoe onze verbeelding kan worden opengetrokken om zo ook oog te hebben voor individuele verhalen en het verzet te doen aanhouden. Want de geest van de revolutie is zeker niet terug in de fles in Syrië. Er is nog altijd moed om de leugens en het onrecht tegen te gaan en verhalen naar buiten brengen.”

De roes van vrijuit spreken

DE HOE zal je lezing onderbreken. Weet je wanneer ze even zullen kuchen en het woord nemen en wat ze dan zullen zeggen?

“Ik heb een idee van wat ze gaan doen. Ze hebben me in aanloop vragen gesteld over de Syrische context. Toen ik dan hun scenario kreeg, zag ik dat er drie momenten zijn voorzien om te onderbreken. Maar ik heb het nog niet grondig gelezen. Bewust. Ik wil een beetje verrast worden.”

“Wat ik wel weet, is dat ze het op een bepaald moment over mijn lach gaan hebben, dat die blijkbaar niet strookt met het beeld van een ernstige mensenrechtenactiviste (lacht).”

DE HOE beweert dat het geschreven woord nauwkeuriger is, levendiger ook. In tegenstelling tot het spontane formuleren. Ga je daarmee akkoord?

“Nee, ik ben het daar niet helemaal mee eens. Bij een spontaan gesprek kan ik soms voelen dat er iets wordt gezegd waar ik nog niet aan heb gedacht. Dingen die mij kunnen verrijken. De interactie is de verrijking, vind ik. De roes van vrijuit spreken gebeurt op een ander niveau in je brein dan het schrijven.”

“Als je iets uitschrijft, blijft het heel theoretisch, toch? Ideeën blijven dan vaak steriel. Ik denk dat net de afwisseling interessant is.”

DE HOE onderbreekt Brigitte Herremans op zondag 4 december om 11u. Tickets vind je hier.