Jorre Vandenbussche: “Als nieuws fictie wordt, wat moet theater dan worden?”

Wie gelooft die journalisten nog? Als alternative facts eerst nog een goede grap leken, zijn ze nu het onderwerp van echte discussie. De waarheid als welles-nietes. En tegelijk wordt ook met scherp geschoten op de boodschappers van de waarheid, de pers. Jorre Vandenbussche werkt aan een theaterdrieluik over de verhouding tussen pers, politiek en poen en hoe die verhouding zich de laatste decennia heeft ontwikkeld. “Iedereen lijkt alles te weten en niemand meer te geloven.”

door Ronald Verhaegen

Hoe is het zo ver kunnen komen dat mensen overal ter wereld media en journalisten als hun vijand zien?

Jorre “Moeilijk om je vinger daar precies op te leggen, maar de case van Rob Ford is interessant. Rob Ford was een politicus, hij was burgemeester van Toronto tussen 2010 en 2014. Tijdens zijn ambtstermijn is hij erin geslaagd om de publieke opinie zodanig te keren dat alles wat de pers over hem schreef niet werd geloofd, ook al spraken journalisten de waarheid en probeerden ze zo genuanceerd mogelijk te werken. Zo ben ik bij die vraag uitgekomen: waarom geloven mensen de media niet meer?"

“Eén van de belangrijke factoren daarin vind ik formats, de kaders waarin journalisten en politici elkaar dwingen om in gesprek te gaan: een hard interview in de studio, badinerend op de sofa of in een late night comedy-setting. Dat format zit dialoog eerder in de weg dan dat het de waarheid naar boven brengt, de deelnemers nemen een rol aan die bij het format past. Ze leerden ook hoe je zo’n format optimaal kan gebruiken: politicus doet straffe uitspraak, weet dat daar journalisten op afkomen, kan dan nuanceren zodat er niets verkeerds blijft kleven, en op het eind heeft hij of zij aandacht gegenereerd. Het is journalistiek als PR.”

“Rob Ford trok zich niks aan van welke conventie dan ook. Hij was conservatief, rechts en deed zonder verpinken homofobe en racistische uitspraken die hij een dag later weerlegde. Journalisten wisten niet hoe daarmee om te gaan. Hij had ook als een van de eersten zijn eigen YouTube-kanaal om rechtstreeks met zijn kiezers te communiceren.”

"Nieuws is glijmiddel geworden"

Hoe groot is de rol van het internet?

Jorre “Ik vind het meer en meer verontrustend hoe er censuur wordt gebruikt op sociale media. Enerzijds door de staat die vat probeert te krijgen op meningen en anderzijds door platformen zelf die erop uit zijn om winst te maken. Zij hebben geleerd dat het vooral belangrijk is om emotie te triggeren. Verontwaardiging is onze grootste drijfveer om iets te doen en dat wordt enorm misbruikt.”

“De Amerikaanse hoogleraar Shoshana Zuboff heeft daarover een heel interessant boek geschreven, Surveillance capitalism. Ze legt uit hoe internetbedrijven zoals Google rond het jaar 2000 de omslag hebben gemaakt naar winstgedreven bedrijven. Nu zitten we volop in de tijd van de dataverzameling. Gevaarlijk. Zuboff zegt dat dataverzameling om winst te maken verboden zou moeten worden. Ze maakt de vergelijking met kapitalisme en kolonisering in vorige eeuwen. Kolonisatoren hebben eerst veroverd en konden pas daarna worden bestreden. Dat zou nu ook moeten gebeuren in de digitale wereld. Zuboff zegt dat we niet langer het product zijn, maar dat onze emoties de grondstof zijn geworden voor datakapitalisten. Ook in onze media. Nieuws is glijmiddel geworden om ons naar andere producten te lokken.”

Aline Cornelissen, Jurgen Delnaet en Jorre Vandenbussche

Dat onderwerp ga je op scène brengen in een drieluik. Hoe gaat het eruit zien?

Jorre “Deel één Collega’s, er moet mij Niets van het hart wordt een close-up van een individu dat verbijsterd toekijkt hoe censuur zich voltrekt in de media. Ik gebruik het voorbeeld van de Hitlergroet in De Ideale Wereld en hoe die werd geschrapt uit de uitzending. Jan Huybrechts (lid van de Raad van Bestuur van de VRT voor Vlaams Belang, red.) maakte een opmerking over een volgens hem ongepaste grap van Geert Hoste. Let op, hij diende geen klacht in en zei uitdrukkelijk geen censuur te willen plegen. Vervolgens reageerde de directie van de VRT dat ze zelf een beslissing zouden nemen over die zaak. Ondertussen liet ook het productiehuis Woestijnvis weten op eigen initiatief de scène uit de uitzending te zullen halen. Met andere woorden: op geen enkel moment heeft de ene partij de andere gedwongen of zelfs maar gevraagd om censuur te plegen, maar op het einde van de rit was de scène er wel uit geknipt.”

“Deel twee Vette Kop wordt een two-shot van de complexe relatie tussen politiek en pers. Je krijgt verschillende formats te zien waarin een journaliste, gespeeld door Aline Cornelissen, en een politicus, gespeeld door Jurgen Delnaet, met elkaar converseren. En ten slotte zal ik in deel drie, Publiek Belang, een totaalshot maken waarin ook poen mee in beeld komt. Het gaat over hoe geld de manier waarop de media zijn georganiseerd, stuurt.” 

“Op KIEM zullen we een viertal scènes tonen van Jurgen en Aline waaraan Lucas Derycke enkele audiolagen toevoegt, en ook een stukje monoloog van mij, als work in progress.”

"Weten wanneer iets niet werkt"

Zal na de journalist nu ook de theatermaker een vijand van het publiek worden?

Jorre “Ik was onlangs op de podcastdag van De Standaard in Oostende en daar was de hoofdjournaliste van de podcast The Daily van de New York Times te gast. Ze vertelde dat ze met honderd journalisten werken aan die dagelijkse nieuwspodcast. Die is ongelofelijk geproduceerd, met passende muziek. Je voelt dat ze mikken op emotie en niet meer uitsluitend op kritische vraagstelling, in zoverre dat je je afvraagt of je naar fictie aan het luisteren bent. En als nieuws en media fictie worden, wat moet theater dan worden? Wat moeten wij daartegenover stellen?”

“Media spreken mensen aan op hun emoties en komen niet meer met een puur feitelijk relaas. Is het daarom dat we ze niet meer geloven? Tonen hoe het mechanisme werkt is een taak die wij als theatermaker nu op ons moeten nemen.”

Wat deed je tijdens je residentie in DGP?

Jorre “We hebben een aantal scènes gelezen en gerepeteerd. En ook voor een klein publiek een eerste versie van de teksten gebracht. Dat was waardevol want we hebben achteraf de eerste tekst geschrapt (lacht). Dat is ook belangrijk, weten wanneer iets niet werkt. Onze residentie in De Grote Post was een leerrijke eerste stap in het proces.”

Collega's er moet mij Niets van het hart + Vette Kop is te zien op KIEM op zaterdag 11 juni om 13u